กสกะ (ชาวนา) :รอดโทษเพราะพระพุทธเจ้า

น ตํ กมฺมํ กตํ สาธุ ยํ กตฺวา อนุตปฺปติ
ยสฺส อสฺสุมุโข โรทํ วิปากํ ปฏิเสวติ.

บุคคลกระทำกรรมใดแล้ว เดือดร้อนใจในภายหลัง มีใบหน้าชุ่มด้วยน้ำตา
ร้องไห้ เสวยวิบากของกรรมใดอยู่ แสดงว่ากรรมนั้นเป็นกรรมไม่ดี

ค่ำคืนหนึ่ง พวกโจรได้ลอดท่อน้ำเข้าไปภายในกรุงสาวัตถี แล้วขุดเป็นอุโมงค์เข้าไปในเรือนที่มั่งคั่ง ลักเงินและทองคำไปจำนวนมาก มุดออกไปทางท่อน้ำที่เข้ามา แล้วแวะแบ่งทรัพย์กันใกล้ทุ่งนาแห่งหนึ่งระหว่างหนีออกมา โจรคนหนึ่งแอบนำเงินไปแล้วผูกมัดซ่อนไว้ในเสื้อผ้าของตน เมื่อแบ่งทรัพย์กันแล้วก็รีบหนี โจรคนนั้นไม่ทันระวัง ไม่รู้ตัวว่าห่อผ้าหลุดออกจากตัวร่วงลงพื้นดิน

ใกล้รุ่งวันนั้น พระพุทธเจ้าทรงเห็นว่า ชาวนาคนหนึ่งจะไปไถนาแล้วเจอถุงเงิน เขาจะถูกจับตัว เขามีอุปนิสัยบรรลุโสดาปัตติมรรคได้ จึงจะเสด็จไปสงเคราะห์เขา, สว่างแล้ว ชาวนานำโค มาลงมือไถนา, พระพุทธเจ้าเสด็จมายังที่นั่น มีพระอานนท์ติดตาม เขาเห็นพระศาสดาก็รีบมาไหว้, พระองค์ไม่ได้ตรัสอะไรๆ แก่เขาเลย ครั้นเสด็จเดินไปหน่อยหนึ่งก็ตรัสถามให้ชาวนาได้ยินว่า "อานนท์ เธอเห็นอสรพิษไหม?" ทูลว่า "เห็นพระเจ้าข้า นั่นอสรพิษ" แล้วเสด็จไป, เขาคิดว่ามีงู อยู่ตรงนั้นแน่ๆ จึงถือปฎักเดินไปดูก็เห็นถุงผ้าใส่เงิน แกออกดูก็เห็นเงิน คิดว่าพระศาสดาคงคิดว่า มีงูอยู่ในถุง ที่แท้มีเงินอยู่ตั้งพันหนึ่ง เขาหยิบมาแล้วซ่อนมันไว้ที่คันนานั้นเอง เมื่อเจ้าของทรัพย์ ติดตามมาจึงเห็นร่องรอยการประชุมแบ่งทรัพย์ และตามดูรอยเท้าของชาวนาจนพบถุงทรัพย์ เขา ถูกจับกุมเฆี่ยนตีนำตัวไปให้พระราชาๆ ตรัสสั่งให้ประหารชีวิต ระหว่างถูกนำตัวไปแดนประหาร เขาได้แต่พูดว่า "เห็นไหมอานนท์ เห็นอสรพิษไหม เห็นพระเจ้าข้า นั่นอสรพิษร้าย" พวกราชบุรุษ ทูลให้พระราชาทรงทราบ พระราชาให้นำตัวมาแล้วตรัสถามเหตุผลที่พูดเช่นนั้น เขาจึงทูลเรื่อง ทั้งหมดให้ทรงสดับ...พระราชาให้นำชาวนาเข้ามาในพระเชตวันด้วย เพื่อทูลถามพระศาสดา พระพุทธเจ้าทรงรับว่าได้ตรัสกับพระอานนท์เช่นนั้นจริง พระราชทรงให้ปล่อยชาวนา พระศาสดา ตรัสว่า "กรรมใดที่ทำให้เดือดร้อนในภายหลัง กรรมนั้นบัณฑิตไม่พึงกระทำ" และตรัสภาษิต นี้, จบพระพุทธดำรัส ชาวนาบรรลุโสดาปัตติผล

การกระทำหรือกรรมที่ไม่ดี ได้แก่ กรรมที่สามารถให้ผลไปเกิดใน อบายภูมิ เช่น นรก เป็นต้น มีแต่ทุกข์เป็นผลกำไร, ระลึกนึกถึงแล้วก็เดือดร้อนใจ เศร้าโศกกรรม เช่นนั้นแหละ ทำแล้วไม่ดีไม่งาม เป็นกรรมหยาบ, การร้องไห้หรือเศร้าโศก เพราะกรรมใดเป็นเหตุ แสดงว่ากรรมนั้นเป็นกรรมไม่ดี (ดู ธ.อ.๒/๑๖๕-๑๖๘)

คติธรรมความรู้ ก่อนจะทำสิ่งใด พึงใคร่ครวญดูผลที่ตนเองจะได้รับ ถ้าพบว่าตนเองจะต้องเดือดร้อนใจ แสดงว่าสิ่งที่กำลังจะทำนั้น เป็นสิ่งที่ไม่ดี